mgr Krzysztof Kozicki


      Na początku 1915 r., gdy wojska niemieckie weszły do opuszczonej przez Rosjan Warszawy, zajęły poligon artyleryjski w Rembertowie. Dominująca pozycja Niemiec wśród państw centralnych, okupiona dużymi stratami, spowodowała poszukiwanie rezerw ludzkich w Królestwie Polskim, którego zasoby szacowano na ponad milion żołnierzy. We wrześniu 1916 r. zaplanowano przeszkolenie około 4 tysięcy oficerów i podoficerów przyszłej armii polskiej, organizowanej u boku armii niemieckiej, rekrutujących się z Legionów Polskich. Podjęte działania zaowocowały otwarciem w grudniu 1916 r. Szkoły Strzeleckiej Artylerii w Rembertowie.
      Komenda  Legionów  Polskich,  za  zgodą władz niemieckich, zorganizowała dwa kursy,  pierwszy w dniach 3-15 stycznia 1917 r., a drugi w dniach 18-31 stycznia 1917 r. Przełożonym personelu instruktorskiego był oficer niemiecki mjr Rinke, a inspekcjonującym wyszkolenie kursów pułkownik Klotz z Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht). Na kursach przerabiano między innymi:
- taktykę formalną piechoty i jazdy
- regulaminy służby polowej - marsze, ubezpieczenia, obozowanie
- regulaminy ogólne - obowiązki szarż w baterii
- regulaminy artylerii, strzelanie, musztrę przy armacie
- budowę armat i pocisków, materiały wybuchowe
- teorię strzelania, organizację umocnień polowych, terenoznawstwo, korespondencję wojskową, administrację
  sądownictwa.
      Szkoła Strzelecka Artylerii rozwiązana została po ukończeniu II kursu, chociaż wysoko oceniono jej poziom, kadrę i wyniki szkolenia. 1 lipca rozwiązano także stację zborną Legionów Polskich.
      W raporcie meldunkowym kierowanym 18 listopada 1918 r. do Inspektoratu Artylerii w Warszawie, późniejszy dowódca obozu artyleryjskiego w Rembertowie płk Juliusz Rómmmel napisał: "Dnia 11 listopada 1918 roku przybyłem do Rembertowa (…) i po dłuższych pertraktacjach z niemiecką radą żołnierską i z oficerami niemieckimi doszedłem do porozumienia do oddania obozu (…). Dnia 12 listopada przybył do Rembertowa oddział akademików w liczbie 143, w tym 26 byłych oficerów z armii rosyjskiej pod dowództwem porucznika Włodzimierza Ludwiga oraz kompania piechoty w liczbie 80 pod dowództwem kap. Kalabińskiego, nadto oficerowie artylerii kap. Aleksander Hertel i porucznik Władysław Domański, celem objęcia obozu (…).
      W tym czasie oddziały niemieckie wywoziły spiesznie bagaż na dworzec, porzucając (…) konie z wozami, pozostawiając otworem większość składów i domów mieszkalnych(…), oraz rozrzucając broń". Płk Rómmel polecił oddziałowi akademików zajęcie się końmi oraz przejęcie składów i zaciągnięcie warty w obozie. Wyprawił pociąg z niemiecką załogą. Pod osłoną plutonu żołnierzy piechoty wyjechało z Rembertowa około 300 oficerów i około 1200 żołnierzy niemieckich. Żołnierze złożyli broń, oficerowie zatrzymali broń boczną.
      Dowódca meldował następnie: "Wieczorem i przez całą następną noc odbywała się wymiana strzałów karabinowych między naszymi strażami a uzbrojonymi bandytami, podkradającymi się pod domy mieszkalne. Objąwszy i zorganizowawszy dowództwo garnizonu, podzieliłem pracę, jak następuje: Miasteczko Rembertów, koszary piechoty, dworzec i linię kolejową, magazyny żywnościowe, domy oficerskie w Rembertowie obsadziłem piechotą pod komendą kap. Kalabińskiego, zaś materiały artyleryjskie, konie, magazyny artylerii, stację telefoniczną i telegraficzną oraz wszystkie obiekty w obrębie zw. poligonnyj gorodok obsadziłem oddziałem akademików pod dowództwem por. Ludwiga, który zajął się wewnętrzną organizacją oddziału, oraz zajął się końmi, armatami i składami i por. Domańskiego, który zorganizował służbę wartowniczą i opanował wszystkie składy, koszary i budynki do poligonu należące oraz zajął się dyslokacją oddziału."
      W następnych dniach do Rembertowie docierały kolejne transporty akademików: 13 listopada - 105, 14 listopada - 34, 15 listopada - 109 , wszyscy z Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie. Ponieważ w składach znaleziono niewielkie zapasy umundurowania i obuwia, akademicy w cywilnych ubraniach czyścili konie, stali na warcie, gotowali jedzenie itd. Część z nich nie wytrzymała trudnych warunków i opuściła Rembertów. Pozostali w sile 400 stworzyli zorganizowany oddział wojskowy. W obozie rembertowskim znajdowało się wówczas 28 armat, z tego 7 moździerzy, 62 wozy, 207 koni.
      Oddziały stacjonujące w Rembertowie utworzyły obóz artyleryjski niemający wtedy jeszcze ani etatów ani ustalonej organizacji. 13 grudnia 1918 r. do Rembertowa przyjechał płk Hulanicki, wyznaczony rozkazem inspektora artylerii na dowódcę poligonu - obozu ćwiczebnego Centrum Wyszkolenia Artylerii. 21 lutego 1919 r. zatwierdzono etat płk Hulanickiego i od tego czasu zaczęło się formowanie oddziału pn. "Komenda poligonu", w ciągu kolejnych miesięcy zasilanego przez kadry dowódcze ze Szkoły Oficerskiej w Rembertowie. Począwszy od maja 1919 r. do oddziału docierają kolejne grupy rekrutów oraz broń - karabiny francuskie i ładunki, a ponadto odzież - bluzy i spodnie, konie, uprząż i wozy, przyrządy optyczne. Powstaje izba chorych z ambulatorium dentystycznym. W lipcu przystąpiono do organizacji warsztatów.
      Płk. Eugeniusza Hulanickiego wiceminister obrony zobowiązał do inspekcji wszystkich poligonów państwa polskiego. We wrześniu wraz ze swoim adiutantem ppor. Justatem udał się on na objazd poligonów w Brześciu, Przemyślu, Nowym Targu, Biedrusku i Modlinie (na czas jego nieobecności obowiązki dowódcy poligonu objął płk Aleksandrowicz ze Szkoły Oficerskiej w Rembertowie). Rezultatem tego objazdu był szczegółowy raport o stanie poligonów i projekt, aby w Rembertowie przy dowództwie poligonu stworzyć centralne warsztaty wyszkolenia personelu. Takie warsztaty powstały zimą 1919 r. i wykonywały potrzebne prace dla wszystkich poligonów.
      W październiku przybył do Rembertowa pluton z dwoma oficerami I Batalionu Telegraficznego, aby przeprowadzić sieć telefoniczną na poligonie. W końcu grudnia 1919 r. komenda poligonu liczyła 10 oficerów i 127 żołnierzy, 31 koni, 4 wozy. Na poligonie niemal codziennie odbywały się strzelania baterii pułków Okręgu Warszawskiego. Grupa artylerii, czołgów i batalion manewrowy urządzały niejednokrotnie strzelania pokazowe, na które przyjeżdżały Szkoła Sztabu Generalnego, Centrum Artylerii, a na jednym z nich był obecny naczelny wódz Józef Piłsudski.
      Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Rembertowie zaczęło rozwijać się szkolnictwo wojskowe. W ramach tworzenia nowych struktur Wojska Polskiego, powstał w listopadzie 1918 r. Departament Artyleryjski Ministerstwa Spraw Wojskowych oraz Inspektorat Artylerii. Zadania postawione przed nimi, dotyczące wyszkolenia oficerów, stanowiły nie lada problem. Kadry rekrutowały się z armii austro-węgierskiej, niemieckiej, rosyjskiej oraz formacji niepodległościowych, posługujących się różnego rodzaju sprzętem artyleryjskim i używających innych sposobów prowadzenia ognia. Powstała potrzeba utworzenia szkoły tej broni.
      Rozkazem Inspektora Artylerii nr 3 (gen. Eugeniusza Rodziewicza) z dnia 16 listopada 1918 roku utworzono w Rembertowie Oficerską Szkołę Artylerii. Sformowanie i opracowanie projektu jej etatu powierzono płk. Włodzimierzowi Westmarkowi i płk. Józefowi Świętorzeckiemu, późniejszemu dowódcy szkoły. Etat zatwierdził 14 grudnia 1918 r. Szef Sztabu Generalnego gen. Stanisław Szeptycki.
      Zadaniem Oficerskiej Szkoły Artylerii było przede wszystkim dokształcanie oficerów w zakresie znajomości francuskiej taktyki i francuskiego sprzętu artyleryjskiego.
      W celu poznania sprzętu i taktyki niemieckiej, Inspektorat Artylerii zorganizował dodatkowo od dnia 25 listopada 1918 r. Kurs dla Oficerów Artylerii. Po ukończeniu szkolenia oficerowie byli kierowani do konkretnych jednostek artylerii. W ten sposób w okresie od 16 listopada 1918 do 15 września 1919 r. przeszkolono w sumie kilkuset oficerów, chorążych i podchorążych z byłych armii zaborczych i Legionów Polskich.
      Poza Oficerską Szkołą Artylerii i Kursami dla Oficerów Artylerii w Rembertowie stacjonowała również w tym czasie: Szkoła Podchorążych Armii gen. Hallera, batalion instrukcyjny, artyleryjska grupa manewrowa, Szkoła Podoficerów Artylerii, dowództwo poligonu, kompania tanków, Artyleryjska Komisja Doświadczalna, Szkoła Aplikacyjna Oficerów Piechoty.
      W kwietniu 1920 r. zorganizowano także na poligonie Rembertów Centrum Artyleryjskich Oddziałów Pomiarowych, podlegających dowództwu poligonu, a pod koniec lipca tego roku, czasowo, obóz zborny dla ochotników - akademików.
      Następnym krokiem reorganizacji szkolnictwa wojskowego w Rembertowie było utworzenie (1919 r.) Centrum Wyszkolenia Dowództwa Okręgu Generalnego Warszawa, przekształconego w Główne Centrum Wyszkolenia Piechoty, a w 1922 r. w Doświadczalne Centrum Wyszkolenia Armii i od kwietnia 1923 r. w Doświadczalne Centrum Wyszkolenia (DCW).
      W latach 1919-1920, funkcjonowały tu kursy doszkalające oficerów młodszych, później prowadzono taktyczne doświadczenia we współdziałaniu różnego rodzaju broni na polu walki, np. kawalerii, piechoty, broni pancernej z lotnictwem oraz kursy doskonalące oficerów w tym kierunku. Uczestnikami byli oficerowie piechoty, artylerii, kawalerii, lotnictwa, saperów, saperów kolejowych, łączności, samochodów i żandarmerii w stopniu kapitana (rotmistrza) przed awansem na majora. Na kursach unitarnych szkolono również kandydatów na dowódców pułków.
      Doświadczalne Centrum Wyszkolenia (DCW) składało się z:
- Komendy - komendant, zastępca, adiutant
- Działu Naukowego - dyrektor naukowy, wykładowcy
- Działu Administracyjnego - gospodarz, personel
- Oddziałów Manewrowych na stałe przydzielonych do Centrum.
      W 1928 r. zreorganizowano DCW, skupiając się na doskonaleniu oficerów i prowadzeniu doświadczeń w zakresie współdziałania różnego rodzaju broni. Nastąpiły też zmiany organizacyjne:
- Komendant - podlegał mu bezpośrednio batalion manewrowy i dywizjon jednego z pułków artylerii
- Drużyny komendanta - adiutant, dyrektor naukowy z wykładowcami, sekcja doświadczalna
- Kwatermistrzostwo
- Kompania administracyjna
- Kursy oficerskie.
      DCW jako szkoła centralna, podlegało bezpośrednio II wiceministrowi do spraw wojskowych.
W 1931 r. na mocy rozkazu Departamentu Piechoty MSWojsk. (L. dz. 5200/tjn. Org./ 30), z połączenia Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia z Komendą Placu Obozu Ćwiczebnego Rembertów, Administracją Koszar Rembertów i Centralną Szkołą Strzelniczą (Toruń-Podgórz), powstało Centrum Wyszkolenia Piechoty (CWPiech.).
      Centrum Wyszkolenia Piechoty było ośrodkiem wyszkolenia i studiów dla piechoty i broni połączonych oraz ośrodkiem badań i wyszkolenia w zakresie taktyki piechoty. Szkoliło kapitanów i oficerów sztabowych na kursach unifikacyjno-doskonalących. Oficerowie piechoty i kawalerii specjalizowali się w znajomości ciężkiego sprzętu ogniowego piechoty. W CWPiech były prowadzone badania i prace naukowe z taktyki piechoty i broni połączonych, a oficerów przygotowywano do prac badawczych na temat uzbrojenia. Trwały tutaj prace nad regulaminami i instrukcjami piechoty, przy współdziałaniu poszczególnych broni w tworzeniu regulaminów ogólnych i podstawowych.
      W CWPiech. odbywały się kursy:
- unifikacyjno-doskonalący dla oficerów sztabowych
- oficerów sztabowych piechoty
- unifikacyjno-doskonalący dla kapitanów, kandydatów na stopień majora
- dowódców batalionów piechoty.
Jako ośrodek specjalizujący się w dziedzinie ciężkiego sprzętu ogniowego piechoty, realizował kursy dla dowódców kompanii karabinów maszynowych i dowódców szwadronów ciężkich karabinów maszynowych oraz inne szkolenia zarządzone przez Ministerstwo Spraw Wojskowych (MSWojsk.).
       CWPiech. prowadziło prace naukowo-taktyczne obejmujące wszelkie zagadnienia dotyczące współdziałania broni, a mianowicie użycia piechoty i broni połączonych w ramach związków i grup taktycznych nakazane przez MSWojsk. lub Sztab Główny. Obejmowały one studium regulaminów i literatury wojsk obcych (przede wszystkim państw ościennych), studia historyczne w kierunku współdziałania broni oparte na opracowaniach polskich i obcych, mające na celu wysnucie wniosków z doświadczeń I wojny światowej i wojny 1918-1920, przygotowywanie wniosków związanych z doskonaleniem istniejącego i wytwarzaniem nowego sprzętu piechoty oraz opinii na temat sprzętu innych broni używanego w formacjach piechoty.
      CWPiech. współdziałało także, przez delegatów Komisji Regulaminowej, w opracowaniu regulaminów i instrukcji piechoty oraz tych regulaminów i instrukcji, w których poruszane były zagadnienia współdziałania z innymi rodzajami broni. Prowadziło też doświadczenia natury taktycznej i technicznej, współpracując z innymi ośrodkami naukowymi i wyszkoleniowymi.
      W skład CWPiech. wchodziły:
- Komenda CWPiech. z Kwatermistrzostwem i Kompanią Administracyjną
- kursy organizowane jednorazowo na rozkaz MSWojsk.
- oddziały manewrowe
      Komendantowi podlegali bezpośrednio: zastępca komendanta, oficer poligonowy (pomocnik komendanta), adiutant z personelem kancelaryjnym, dyrektor nauk z działem naukowym, kierownik Komisji Doświadczalnej, lekarz Centrum (równocześnie Naczelny Lekarz Garnizonu) z personelem służby zdrowia, kwatermistrz z kwatermistrzostwem i Kompania Administracyjna, jako bezpośredni pomocnicy komendanta, oddziały manewrowe (batalion manewrowy strzelców, dywizjon manewrowy artylerii, pluton manewrowy łączności).
      Komendantami CWPiech. byli kolejno: płk Bruno Olbrycht do 1936 r., płk Marian Turkowski 1926-1938, gen. bryg. Bruno Olbrycht 1938-1939; zastępcami komendanta: ppłk dypl. Marian Porwit do 1932 r., ppłk dypl. Kazimierz Burczak 1932-1935, ppłk dypl. Karol Ziemski 1935-1938, płk Bronisław Duch 1938-1939.