mgr Krzysztof Kozicki


          Zanim powstała osada, osiedle, a w końcu miasto Rembertów, teren ten, nazywany „przedmościem praskim”, był na przestrzeni wieków obszarem walk i przemarszów wojsk szwedzkich, pruskich, austriackich i rosyjskich.
          W 1867 r. otwarto magistralę kolejową na trasie Warszawa-Terespol (tzw. linię terespolską), z dworcem przy ulicy Kijowskiej (obecnie Warszawa Wschodnia). Dziesięć lat później przedłużono ją aż do Moskwy i nazwano „wojenną drogą moskiewską”.
          Równocześnie carskie władze zaczęły poszukiwać w okolicy Warszawy terenów na poligon artyleryjski, który spełniałby wymagania odnośnie rozbudowy fortyfikacji wokół peryferii warszawskich w celu „utrzymania w posłuchu buntowniczego miasta” i zabezpieczenia osłony warszawskiego węzła kolejowego przed ewentualną agresją ze strony innego z zaborców (Niemiec lub Austro-Węgier). Tereny te miały być mało wartościowe, aby ich wykup od właścicieli nie obciążał budżetu.
          Podmokłe i lesiste okolice obecnej Dzielnicy Rembertów m. st. Warszawy doskonale się na to nadawały. Właścicielem części z nich był Ksawery Rychłowski, od którego wykupiono folwarki Żurawka i Miłosna. W skład poligonu weszły też tereny wsi Kaleń, Dębe Małe oraz folwarki: Okuniew, Sulejówek, Michałowo, Grzybowo, Dębe Małe i Bagno. Powstanie poligonu artyleryjskiego w 1888 r. przyczyniło się do powstania osady Rembertów. Przyłączono folwarki i przysiółki: Zygmuntów, Karolówkę, Magentę i Mokry Ług. Zbudowano bocznice kolejowe dla wojska, rampy, rozjazdy i przejazdy oraz budki dróżników i strażników z domami mieszkalnymi i zabudowaniami gospodarczymi. Na początku XX w. zaczęto też stawiać w tej okolicy domki letniskowe dla mieszkańców Warszawy.
          W 1905 r. Rembertów liczył 44 stałych mieszkańców, a w 1931 r., po reformie walutowej i utworzeniu Banku Gospodarstwa Krajowego (1927), który proponował długoterminowe kredyty inwestycyjne, już 7815. Z dniem 1 kwietnia 1939 r., gdy nadano osadzie Rembertów prawa miejskie, przyłączając do niej część terenów wyłączonych z gminy Wawer, czyli Stary i Nowy Rembertów, Karolówkę, Zygmuntówkę, Magentę, Mokry Ług, Kawęczyn i Poligon, obszar miasta, obejmujący prawie 80 km2 zamieszkany był przez 24 tysiące ludzi. Prawa miejskie Rembetów utracił w 1957 r. i włączony został do Dzielnicy Praga-Południe miasta stołecznego Warszawy.
          Od początku swego istnienia Rembertów nierozłącznie związany był z wojskiem. W 1916 r., władze niemieckie utworzyły pod egidą armii niemieckiej Szkołę Strzelecką Artylerii dla żołnierzy Legionów Polskich. Znajdowała się tu także Stacja Zborna Legionów Polskich. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powstała Oficerska Szkoła Artylerii (1918-1919), później Centrum Wyszkolenia Dowództwa Okręgu Generalnego Warszawa i Główne Centrum Wyszkolenia Piechoty (1919-1922), Doświadczalne Centrum Wyszkolenia Armii (1922), Doświadczalne Centrum Wyszkolenia Rembertów (1922-1931) i w końcu Centrum Wyszkolenia Piechoty (1931-1939).
          W sierpniu 1920 r. Rembertowa broniła 15. Dywizja Piechoty gen. Władysława Junga. Tu znajdował się także jej sztab wraz z jednostkami uzupełniającymi i magazynami amunicji .Po bitwie założono tu obóz jeńców sowieckich(numer 8), przeniesiony 20 listopada tegoż roku do Białegostoku.
          W 1921 r. na terenie Nowego Rembertowa powstała, pierwsza tej wielkości w Polsce, wytwórnia amunicji małokalibrowej – zakłady amunicyjne „Pocisk”. Napełniano w nich materiałami wybuchowymi produkowane na Pradze elementy metalowe i łączono je w całość. W 1927 r. pracowało tu ponad 4200 pracowników.
          Oprócz zakładów „Pocisk” istniała też odlewnia żeliw i wytwórnia pierścieni tłokowych do silników lotniczych inż. Jana Abratańskiego mieszcząca się u zbiegu ulic Bruna Olbrychta i Żwirki (obecnie Republikańskiej i Cyrulików), wytwórnia mebli giętkich Karola Zipsera i fabryka termometrów i manometrów Straussów (obydwie w okolicy dworca).
          W okresie międzywojennym rozwinęło się także szkolnictwo cywilne. W latach dwudziestych funkcjonowała na Karolówce prywatna szkoła Janickiej, prywatna szkoła powszechna Janiny Hebich oraz pięcioklasowa szkoła powszechna kierowana przez Stefana Kornackiego. W latach trzydziestych powstały: Prywatna Szkoła Powszechna Izabelli Adamskiej (w maju 1939 r. uzyskała uprawnienia państwowego gimnazjum ogólnokształcącego), Prywatna Żeńska Szkoła Przysposobienia Krawiecko-Bieliźniarskiego Komitetu Osiedla , Szkoła Powszechna nr 2 im. Józefa Piłsudskiego i Szkoła Powszechna nr 3 im. Michaliny Mościckiej.
          Na terenie wojskowym mieścił się kościół garnizonowy, pierwszy w Rembertowie kościół katolicki, drugi pod wezwaniem Matki Boskiej Zwycięskiej (wotum za zwycięstwo w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.) ukończono w 1952 r., trzeci Świętej Łucji został wybudowany pod koniec lat osiemdziesiątych. Cmentarz Rembertowski na ulicy Grzybowej istnieje od 1928 r. Gmina żydowska posiadała u zbiegu ulic Konwisarskiej i Gawędziarzy swoją bożnicę. Obecnie już nie istnieje.