mgr Krzysztof Kozicki


       W listopadzie 1918 r. Rzeczpospolita Polska po 123 latach niewoli odzyskała niepodległość. Granice odradzającego się państwa wytyczone na konferencji pokojowej w Wersalu w czerwcu 1919 r. dotyczyły tylko zachodnich i północnych rubieży. Granice wschodnie nie zostały ustalone, ponieważ mocarstwa Ententy nie chciały utrudniać sytuacji Rosji, sojusznikowi w walce z Niemcami. Nie wierzono w trwałość zmian rewolucyjnych po listopadzie 1917 r.
       Wojna polsko-bolszewicka została zapoczątkowana działaniami Armii Czerwonej, zajmującej tereny Białorusi i Ukrainy. Rozpoczął się „czerwony marsz” na zachód w celu podania „bratniej ręki ”masom pracującym Niemiec, Austrii, Rumunii i Węgier. Zagrożenie dla Polski stanowił Rosyjski Front Zachodni szacowany na dzień 1 sierpnia 1920 r. na około 560 tys. żołnierzy. Ustalenia oddziału II Sztabu Generalnego z dnia 12 sierpnia podają mniejszą liczbę wojska rosyjskiego uczestniczącego w Bitwie Warszawskiej – 98 950 bagnetów, 6200 szabel, 127 dział ciężkich i 600 lekkich. Bitwa Warszawska stoczona w dniach od 13 do 25 sierpnia 1920 r. stała się symbolem polskiej determinacji w celu odzyskania wolności i utraconych ziem, a przez Zachód nazwana została 18. bitwą świata.
       W sierpniu 1920 r. Rembertów ze swoją stacją kolejową i poligonem artyleryjskim znalazł się na zapleczu 1. Armii Frontu Północnego gen. Franciszka Latinika broniącej Warszawy przed oddziałami sowieckiej 3. Armii Władimira Łazariewicza i 16. Armii Nikołaja Sołłohuba. Największe zagrożenie (na przedmoście warszawskie nacierało sześć dywizji armii sowieckiej) stworzyła 21. Dywizja Strzelców 3. Armii Łazariewicza i 2. Dywizja Strzelców z 16. Armii Sołłohuba. Pod naciskiem 21. i 27. sowieckiej Dywizji Strzelców, 11. Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. Bolesława Jaźwińskiego wycofała się na drugą linię obrony przebiegającą pasmem wzgórz morenowych pomiędzy Nieporętem i Rembertowem. Rozciągała się ona od Wiązownej przez Rembertów, Zielonkę, Pustelnik do Wólki Radzymińskiej, a dalej na północ aż po rzekę Narew i forty Beniaminowa. Rembertowa broniła 15. Dywizja Piechoty pod dowództwem generała Junga w pasie Okuniew – Józefin – Michałówek – Wiązowna i dalej wzdłuż rzeki Mieni i Świdra do Wisły.
       Gen. Latinik rozkazem MSWojsk. z dnia 29 lipca 1920r. wyznaczony został na stanowisko Wojskowego Gubernatora Warszawy i otrzymał zadanie kierowania całą akcją obronną obejmującą trójkąt twierdz: - Modlin – Zegrze – Warszawa (z przyczółkami mostowymi w Wyszogrodzie, Płocku i Górze Kalwarii). Nadano mu prawa dowódcy armii i czasowe zwierzchnictwo nad Okręgiem Generalnym Warszawa. Rozkazem operacyjnym L.2 z dnia 7 sierpnia 1920 r. określił dokładnie obronę trójkąta Modlin – Zegrze – Warszawa i wyznaczył jako linię zewnętrzną obrony: Płock – Wyszogród – Modlin wzdłuż Narwi – przyczółek mostowy Dębe – przyczółek mostowy Zegrze - (przechodząc na lewy brzeg Narwi koło Serocka) – Radzymin – Okuniew – Wiązowną – Karczew (włącznie), a do chwili wybudowania linii obronnej Wiązowna – Karczew linię Wiązowna – Emów – Rycica – wzdłuż potoku Świder do Wisły – Wisłą do Góry Kalwarii (włącznie).

Dla obrony tej linii gen. Latinik zarządził przegrupowanie na sześciu odcinkach:

Rezerwę odcinków zabezpieczała awizowana brygada syberyjska (sformowana 14 lipca 1920 r. z resztek 5. Dywizji Strzelców Polskich) – dowódca płk Kazimierz Rumsza.

Rembertów zabezpieczał odcinek „Miłosna” czołówką amunicyjną i stacją telefoniczną.

       9 sierpnia, celem wydania rozstrzygającej bitwy, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło przeniesienie frontu na linię Wisły środkowej. Wojska podległe Gubernatorstwu Wojskowemu Warszawy przeszły pod rozkazy Naczelnego Dowództwa, a wchodząc w skład frontu północno-wschodniego gen. Józefa Hallera, podlegały dowództwu 1. Armii. Dowództwo nad 1. Armią objął gen. Latinik (12 sierpnia o godz. 12). Celem jego działań była aktywna obrona Warszawy i zadanie nieprzyjacielowi jak największych strat, aby osłabić jego zdolności bojowe. W związku z tym zarządził utworzenie Grupy Operacyjnej pod dowództwem gen. Rządkowskiego z miejscem postoju w Rembertowie.

       W skład tej grupy weszła 15. DP (maszerująca przez Kałuszyn – Nowo-Mińsk – Miłosną) i 19. DP (maszerująca przez Pniewo – Stanisławów – Okuniew). Obie dywizje wraz ze swoją artylerią (dowódcą całej artylerii został płk Gulaniecki) weszły w skład wojsk odcinka „Miłosna”, z którego załogi odszedł tylko jeden baon wartowniczy do odcinka „Radzymin”. 11 sierpnia 15. DP zajęła odcinek Okuniew – Leśniakowizna (wyłącznie), a 19. DP ( jako rezerwa armii z m.p. dowództwa w Markach) odcinek Cegielnia – Szlupno – Pustelnik – Piotrówka – Augustów.

       13 sierpnia Rembertów i zabudowania na poligonie obsadziła XV Brygada Piechoty jako odwód 8. DP, a 14 sierpnia przesunięta została w rejon Aleksandrowa. 8. DP wydzieliła ze swego składu jeden pułk piechoty i przydzieliła go do rezerwy 1. Armii. 15 sierpnia do Rembertowa przesunął się 36. PP jako odwód 1. Armii, pozostając w gotowości do użycia na kierunku Wiązowna i Okuniew. W zabudowaniach poligonowych stacjonowało dowództwo XVI BP, a na Mokrym Ługu dowództwo XV BP. Wieczorem dowództwo 1. Armii dokonało rozgraniczenia pomiędzy oddziałami: 8. DP obsadziła poligon artyleryjski, Karolówkę i Kawęczyn, a 15. DP m.in. Zygmuntów. Tego też dnia 5. Armia gen. Władysława Sikorskiego pobiła pięć sowieckich dywizji.

       Nadszedł odpowiedni moment do wprowadzenia planu operacyjnego Naczelnego Wodza i przeprowadzenia kontruderzenia znad Wieprza 4. Armii gen. Rydza-Śmigłego. Uderzenie zsynchronizowano z działaniem „grupy wypadowej” zorganizowanej przez 15. DP, do której na rozkaz Naczelnego Wodza przydzielono grupę pancerną majora Nowickiego ( 3 pociągi pancerne – „Danuta”, „Mściciel”, „Paderewski” i pięć sekcji czołgów – 25 wozów bojowych), 9. Eskadrę Lotniczą ( 10 płatowców) oraz oddział wypadowy majora Matczyńskiego.
       W późniejszych dniach nastąpiło przesunięcie frontu na wschód i zaczęto organizować drugą linię obrony. Rembertów jako miejsce wyładunku materiału wojennego, koncentracji wojska i usytuowania Szpitala Polowego nr 106 oraz czołówki sanitarnej „Lech”, odgrywał bardzo ważną rolę w czasie walk na przedmościu Warszawy. Zorganizowano tu także obóz i stację koncentracji jeńców. Obóz jeniecki nr 8 został przeniesiony potem do Białegostoku. 26 sierpnia do Rembertowa powrócił urząd pocztowo–telegraficzny. Świadczyło to o powrocie normalnego funkcjonowania administracji państwowej.
       Bitwa na przedmościu Warszawy w 1920 r. nazwana została osiemnastą bitwą decydującą o losach świata. Armia polska powstrzymała marsz wojsk sowieckich w głąb Polski i Europy Zachodniej. Możliwe to było dzięki perfekcyjnie przeprowadzonemu planowi rozegrania Bitwy Warszawskiej, doskonale przygotowanemu przeciwuderzeniu znad Wieprza, wysokim umiejętnościom dowódców oraz wysokiemu morale żołnierzy i ochotników wcielonych do armii na przełomie lipca i sierpnia 1920 r. Doprowadziło to do odwrotu i klęski armii sowieckiej.